Bạn đã độc lập - tự do - hạnh phúc chưa?
Tôi tin rằng tất cả những thành tựu đất nước mình có, và biết bao câu chuyện trong hàng ngàn năm lịch sử đang truyền cảm hứng để mỗi chúng ta phát triển bản thân và cải tiến tư duy theo cách riêng.
Chúng ta đang sống trong những ngày tháng đặc biệt - Việt Nam kỷ niệm 80 năm cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2/9. Tám mươi năm qua, đất nước ta đã trải qua một hành trình dài và đầy thử thách để xây dựng nên một Việt Nam "Độc lập - Tự do - Hạnh phúc". Tôi lần theo những dữ kiện lịch sử để xem đâu là lần đầu tiên xuất hiện, và tìm thấy rằng Bác Hồ của chúng ta đã ghi trang trọng trong Sắc lệnh số 50 ngày 9/10/1945 - đây cũng là văn bản pháp luật đầu tiên có ghi đầy đủ tiêu ngữ thiêng liêng này.
Suy ngẫm về câu chữ của những bậc vĩ nhân để lại, tôi thấy rằng thông điệp “Độc Lập - Tự Do- Hạnh Phúc” thực sự mang một nội hàm độc đáo. Ít nhất với tôi, một người tư duy hệ thống thì 3 từ khoá này đang thiết lập cho tôi 3 mục đích hệ thống để tư duy vậy. Và dường như rất tuần tự, khi áp dụng vào sự học và sự phát triển của một cá nhân: Độc Lập —> Tự Do —> Hạnh Phúc.
Câu hỏi tôi muốn đặt ra với bạn hôm nay là: Bạn đã bắt đầu hành trình độc lập - tự do - hạnh phúc của riêng mình chưa?
Tôi tin rằng tất cả những thành tựu đất nước mình có, và biết bao câu chuyện trong hàng ngàn năm lịch sử đang truyền cảm hứng để mỗi người chúng ta phát triển bản thân và cải tiến tư duy theo cách riêng của mình. Đây không chỉ là câu chuyện của một quốc gia, mà còn là câu chuyện của từng cá nhân - của bạn và của tôi.
Hôm nay tôi xin trình bày với bạn 3 ý nghĩ của mình về “Độc Lập - Tự Do- Hạnh Phúc” và hi vọng bạn cũng chia sẻ và đóng góp cùng những tư duy của mình.
ĐỘC LẬP - Tư duy độc lập
Bạn đang có một tư duy độc lập chưa? Hay tư duy đó vẫn đang bị "nô lệ" vào tư duy của ai đó khác?
Đành rằng tham khảo tư duy của người khác là điều nên làm, nhưng hoàn toàn phụ thuộc vào để rập khuôn và mù quáng thì có nên hay không nên, bạn nhỉ? Đây chính là ranh giới mong manh mà nhiều người trong chúng ta thường không nhận ra.
Khi một người có tư duy độc lập, tôi tin rằng người đó có thể nhìn rõ một vấn đề phức tạp, sáng tỏ và thấu triệt. Khi tôi dạy các lớp tư duy hệ thống, việc nhìn thấy "big picture" và "rich picture" là vô cùng quan trọng. Khi chúng ta không thể tư duy độc lập, thì càng không thể nhìn ra "hệ thống" của mình một cách rõ ràng. Thì hiển nhiên, cái nhìn chưa thấu thì sao cải thiện được hành động?
Tôi coi kỹ năng quan trọng nhất và hành động quan trọng nhất trong giai đoạn này là "Lắng Nghe". Lắng nghe ở đây không chỉ nghĩa là bạn có một đôi tai thính; lắng nghe là nghe được chân thực nhất những dòng chảy tư duy của chính mình. Muốn vậy, bạn hãy giữ cho mình một cái tâm trầm tĩnh, biết gạt đi những ồn ào thành kiến và định kiến, và thực sự lắng nghe những trao đổi trong hệ thống của bạn.
Nhà khoa học thần kinh Antonio Damasio từng nói: "We are not thinking machines that feel; rather, we are feeling machines that think" (Chúng ta không phải là cỗ máy suy nghĩ có cảm xúc; mà là cỗ máy cảm xúc có khả năng suy nghĩ). Ở góc nhìn của tôi, thì điều ấy cũng có nghĩa là: Chúng ta không chỉ suy nghĩ, sau đó mới cảm nhận. Chúng ta cảm nhận trong khi đang suy nghĩ. Thế nên, để lắng nghe được dòng chảy tư duy thật sự của mình, bạn cần học cách quan sát cả những cảm nhận tinh tế đang diễn ra bên trong. Cũng như thiền sư Thích Nhất Hạnh từng dạy: "Lắng nghe với tất cả thân tâm mình." và chính khi bạn lắng nghe được chính mình rồi thì sự lắng nghe ấy “có khả năng giúp cho người kia nói ra được những niềm đau nỗi khổ"
Khi bạn thực sự lắng nghe, bạn sẽ tự lọc ra cho mình được đâu là những điều chân thật nhất. Đó chính là nguồn gốc để bạn đưa vào đầu mình những dữ liệu chất lượng, tạo nền tảng cho tư duy độc lập thực sự.
TỰ DO - Tinh thần tự do
Khi bạn đã nhìn thấy "hệ thống" học tập, hệ thống tư duy của mình rõ ràng và đúng đắn rồi, thì hãy xem rằng bạn đang có những lựa chọn gì để cải thiện hệ thống của mình? Bạn có đang thực sự tự do lựa chọn, và xem xét đâu là những giải pháp phù hợp? Bạn có chắc là mình đang thực sự có trạng thái tinh thần tốt nhất để định ra cho mình những lựa chọn phù hợp hay chăng?
Chỉ bạn mới trả lời được những câu hỏi này.
Nhiều người nghĩ mình tự do khi có nhiều lựa chọn, nhưng thực chất vẫn bị chi phối bởi cảm xúc, thói quen cũ, hay áp lực xã hội. Ví dụ, một người có thể "tự do" chọn nghề nghiệp, nhưng liệu có đang chọn theo ý riêng hay theo kỳ vọng của gia đình, của xã hội?
Tự do thực sự, theo tôi hiểu, có ba tầng:
Tầng đầu tiên - Tự do khỏi: Thoát khỏi những ràng buộc, định kiến, thói quen tiêu cực đang kìm hãm bạn. Đây là quá trình "giải phóng" bản thân khỏi những gì không còn phục vụ cho sự phát triển.
Tầng thứ hai - Tự do để: Có khả năng hành động theo ý muốn và mục tiêu đã định. Đây là giai đoạn bạn chủ động tạo ra những thay đổi tích cực.
Tầng thứ ba - Tự do với: Hòa hợp với dòng chảy tự nhiên của cuộc sống, không cưỡng ép hay chống đối một cách vô ích. Đây là trạng thái tự do cao nhất.
Tôi tin sự tự do này đến từ bên trong nhiều hơn bên ngoài, từ nội lực mà bạn đang dày công tích lũy. Có một nghịch lý thú vị: kỷ luật bản thân tạo ra tự do. Khi bạn có khả năng điều chỉnh cảm xúc và phản ứng trước hoàn cảnh, khi bạn kiên nhẫn xây dựng những thói quen tích cực, bạn sẽ có được sự tự do thực sự để lựa chọn.
"Bạn có quyền kiểm soát tâm trí mình - không phải các sự kiện bên ngoài. Hãy nhận ra điều này, và bạn sẽ tìm thấy sức mạnh" (Marcus Aurelius)
Sự tự do cũng bao gồm việc dám thoát khỏi "vùng thoải mái" của tư duy cũ, dám thử nghiệm, dám sai để học hỏi, không bị giam cầm bởi "danh tính" hay hình ảnh cũ của bản thân. Và quan trọng không kém, đó là sự tự do thay đổi quan điểm khi có thông tin mới - một đức tính mà các nhà khoa học gọi là "intellectual humility".
HẠNH PHÚC - Cuộc sống hạnh phúc
Đây có phải là đích đến cuối cùng, hay cũng chỉ là một vòng của đời người?
Nhiều người theo đuổi điều này khiến tôi đặt ra một câu hỏi: Vậy liệu họ có đang lệ thuộc vào "Hạnh phúc" hay không? Cũng như nhiều người khi thực tập một bộ môn thường hay bị dính mắc vào, bị cục bộ hóa vào những tư tưởng mình dày công tích lũy vậy.
Theo tôi, cuộc sống hạnh phúc là một trạng thái động. Nghĩa là đó là một dòng chảy sống động hơn là một trạng thái im lìm và đạt được một lần rồi thôi. Rất nhiều người lầm tưởng những vui thú nhất thời là hạnh phúc. Họ chạy theo những khoảnh khắc kích thích, những thành tựu bên ngoài, rồi cảm thấy trống rỗng khi những thứ đó qua đi.
Nhưng tôi cũng đã chứng kiến không ít người, họ chẳng định nghĩa "Hạnh phúc", họ không chạy theo cái gì cả, nhưng cuộc sống họ như một ví dụ sống động của hạnh phúc vậy. Họ sống với sự bình an nội tâm, với lòng biết ơn đối với những gì đang có, với khả năng tìm thấy ý nghĩa trong cả những thử thách lẫn những niềm vui.
Hạnh phúc thực sự, tôi nghĩ, không phải là một trạng thái tĩnh mà bạn "đạt được" và giữ mãi. Nó giống như việc thở vậy - là một quá trình liên tục, một cách sống, một cách nhìn nhận cuộc đời với tất cả những thăng trầm của nó.
Kết nối ba yếu tố (như một hệ thống)
Khi nhìn lại, tôi thấy rằng Độc lập - Tự do - Hạnh phúc không phải là ba thứ tách biệt, mà là ba khía cạnh của cùng một hành trình phát triển cá nhân. Tư duy độc lập tạo nền tảng để bạn nhìn thấy con đường riêng của mình. Tinh thần tự do cho bạn sức mạnh để bước đi trên con đường đó. Và cuộc sống hạnh phúc là dòng chảy tự nhiên khi bạn sống đúng với bản chất của mình.
Đất nước ta đã có 80 năm để xây dựng những giá trị này. Còn bạn thì sao? Bạn đã bắt đầu hành trình của riêng mình chưa?