Khi "đòn roi" không còn hiệu quả
Hỏi Tản Đáp Toàn #04
Hỏi: Tôi có một đứa cháu gái năm nay lên lớp 9 ( 14 tuổi). Cháu là một đứa rất thông minh,học khá nhanh. Tuy nhiên, cháu và ba mẹ lại mất kết nối, và mối quan hệ với ba mẹ và con không được tốt lắm dẫn tới ba mẹ nói con không nghe lời. Cháu chỉ thích làm theo ý mình, không giúp đỡ ba mẹ việc nhà trừ khi cháy được ba mẹ cho mượn điện thoại để dùng, cháu đi học không chép bài và ba mẹ đã dùng đòn roi rất mạnh nhưng cháu có thay đổi một vài ngày lại như cũ. Hiện tại, ba mẹ để con tự do luôn và không biết xử lý như thế nào. Vì mỗi lần đánh mắng con xong thì sau đó vẫn như cũ.
Đáp: Câu chuyện cháu gái 14 tuổi của bạn thực ra rất phổ biến - một vòng phản hồi âm tính (hay tiêu cực) đang diễn ra trong gia đình: ba mẹ dùng đòn roi → cháu tuân theo tạm thời → quay lại hành vi cũ → ba mẹ bực tức hơn → dùng đòn mạnh hơn. Và giờ đây, cả hai bên đều kiệt sức.
Vấn đề không nằm ở "cháu không nghe lời"
Thay vì nhìn cháu như "đứa con hư", hãy nhìn toàn bộ cấu trúc hệ thống gia đình. Trong hệ thống này có:
Ba mẹ với áp lực nuôi dạy con, mong muốn con ngoan ngoãn
Cháu ở tuổi 14 - giai đoạn tìm kiếm bản sắc và muốn tự chủ
Mối quan hệ giữa hai bên đã bị xói mòn do mô hình tư duy "cha mẹ ra lệnh - con tuân theo"
Động lực hệ thống hiện tại: quyền lực và kiểm soát thay vì kết nối và hiểu biết
Khi nhìn tổng thể như vậy, ta thấy vấn đề không phải ở cháu "hư hỏng" mà ở việc cấu trúc tương tác trong gia đình không còn phù hợp với giai đoạn phát triển của cháu.
Tại sao "đòn roi" tạo ra tác động ngược?
Đòn roi là cách thức kiểm soát bên ngoài. Với trẻ nhỏ, điều này có thể hiệu quả vì trẻ chưa phát triển đủ khả năng tự điều chỉnh. Nhưng với thanh thiếu niên 14 tuổi, đòn roi tạo ra:
Sự kháng cự tâm lý: Tuổi 14 là giai đoạn não bộ phát triển mạnh vùng tìm kiếm tự chủ. Áp lực bên ngoài sẽ kích hoạt phản ứng chống đối.
Mất động lực nội tại: Thay vì học cách tự quản lý, cháu chỉ học cách "tránh bị phạt". Khi không có "roi" thì không có lý do để thay đổi.
Xói mòn lòng tin: Mỗi lần bị đánh, mối liên hệ cảm xúc giữa ba mẹ và con lại bị tổn thương thêm.
Điểm Mù trong cách nhìn hiện tại
Ba mẹ cháu đang rơi vào tối ưu cục bộ - chỉ tập trung vào việc "làm sao cho con nghe lời ngay lập tức" mà quên mất mục tiêu lớn hơn là "nuôi dạy một đứa trẻ trưởng thành, có trách nhiệm và hạnh phúc".
Điểm mù khác là không nhận ra rằng ở tuổi 14, cháu đang cần:
Được tôn trọng như một cá thể độc lập
Cơ hội để tự đưa ra quyết định và chịu hậu quả
Sự kết nối cảm xúc chứ không phải sự kiểm soát
Hướng tiếp cận theo tư duy hệ thống
1. Thay đổi động lực Hệ Thống
Thay vì "cha mẹ kiểm soát - con tuân theo", chuyển sang "gia đình hợp tác - cùng phát triển".
Cách làm cụ thể: Ba mẹ nói chuyện với cháu: "Bố mẹ nhận ra cách cũ không hiệu quả. Chúng ta cùng tìm cách mới để gia đình lắng nghe nhau hơn, trở nên hạnh phúc hơn."
2. Tìm Đòn Bẩy thật sự
Đòn bẩy ở đây không phải là "làm sao cho con nghe lời" mà là "làm sao để con tự muốn hợp tác".
Điều cháu thật sự cần ở tuổi 14:
Cảm giác được tin tưởng và tôn trọng
Quyền tự chủ trong một số quyết định
Sự kết nối cảm xúc với ba mẹ
3. Xây dựng vòng phản hồi tích cực
Thay vì: Cháu làm sai → Bị phạt → Tuân theo tạm thời → Quay lại làm sai
Gia đình nỗ lực cùng nhau tạo ra: Ba mẹ thể hiện tin tưởng → Cháu có cơ hội chứng minh → Được công nhận → Muốn làm tốt hơn
Đề xuất hành động cụ thể
Giai đoạn 1: Phục hồi kết nối (2-4 tuần)
Ba mẹ ngừng hoàn toàn mọi hình phạt thể chất
Dành thời gian làm việc cháu thích cùng nhau (không bàn về học tập hay việc nhà)
Thể hiện sự quan tâm thật sự đến thế giới nội tâm của cháu
Giai đoạn 2: Thỏa thuận hợp tác (tuần 3-6)
Cùng cháu thiết lập "thỏa thuận gia đình" thay vì "nội quy"
Cho cháu quyền đề xuất cách thức hoàn thành trách nhiệm
Thống nhất hậu quả tự nhiên (không phải hình phạt) khi không thực hiện
Giai đoạn 3: Duy trì và điều chỉnh
Đánh giá hiệu quả hàng tuần
Linh hoạt điều chỉnh dựa trên phản hồi của cháu
Tập trung vào tiến bộ dài hạn chứ không phải kết quả tức thì
Kỳ vọng thực tế
Độ trễ trong thay đổi hành vi có thể kéo dài 2-3 tháng. Ban đầu, cháu có thể "thử thách" để xem ba mẹ có thật sự thay đổi không. Đây là phản ứng tự nhiên, không phải thất bại.
Tác động lan rộng sẽ thấy rõ qua:
Không khí gia đình thoải mái hơn
Cháu tự nguyện chia sẻ nhiều hơn
Ba mẹ bớt căng thẳng khi nuôi dạy con
Lời Kết
Vấn đề của cháu gái không phải là "không nghe lời" mà là hệ thống gia đình đang hoạt động theo mô hình cũ không còn phù hợp. Khi ba mẹ thay đổi cách tiếp cận từ "kiểm soát" sang "kết nối", cháu sẽ tự nhiên muốn hợp tác hơn.
Hãy nhớ: Mục tiêu không phải là có một đứa con "ngoan" mà là nuôi dưỡng một con người trưởng thành, có trách nhiệm và biết yêu thương. Và con đường đến đó là qua sự kết nối, không phải qua sự khuất phục.
HỎI TẢN ĐÁP TOÀN - TƯ DUY HỆ THỐNG TRONG ĐỜI THƯỜNG
điều phối bởi ThS. Lương Tiến Hiệp - Coach Tư Duy Hệ Thống
Mỗi người, mỗi hoàn cảnh sẽ có những góc nhìn và cách tiếp cận khác nhau. Nếu bạn đang gặp khó khăn với vấn đề nào đó và muốn được góp ý từ góc độ tư duy hệ thống, hãy chia sẻ câu chuyện của bạn tại đây: https://forms.gle/UTYe1HZQi8WVJuUs5
Câu hỏi của bạn có thể trở thành bài viết tiếp theo trong chuyên mục "Hỏi Tản Đáp Toàn", giúp không chỉ bạn mà còn nhiều người khác có cùng tình huống tương tự.