Tư duy hệ thống để phân biệt "Tăng trưởng" và "Phát triển"
Hai khái niệm cần hiểu rõ để biết bản thân mình đang ở đâu, đang làm vì điều gì.
Tại sao cần phân biệt hai khái niệm này?
Trong lớp học Systems Thinking CORE, các học viên mỗi tháng được học về một nguyên mẫu và soi chiếu vào các vấn đề hiện có của chính mình. Thật tình cờ vì tháng này tới chuyên đề “Limit to Success” - Giới hạn của thành công khi trong tháng 11 vừa qua, bản thân tôi được lắng nghe rất nhiều câu chuyện liên quan tới việc “vượt ngưỡng”. Có người ở độ tuổi 30 đến giai đoạn không biết làm sao để phát triển bản thân tiếp, có doanh nghiệp ở giai đoạn tăng trưởng tốt nhưng tiếp theo làm sao để duy trì sự tăng trưởng theo cách cũ cũng có phần gặp bí bách.
Tôi cho rằng bài viết này là cần thiết, để giúp cho những người quan tâm về tư duy hệ thống hiểu rõ sự khác biệt giữa “tăng trưởng” (growth) và “phát triển” (development). Bởi vì sự nhầm lẫn giữa hai khái niệm này thường dẫn đến việc chúng ta đuổi theo những mục tiêu không bền vững và cảm thấy thất vọng khi gặp giới hạn.
Tăng trưởng (Growth): Có giới hạn
Định nghĩa
Tăng trưởng là sự gia tăng về lượng - về kích thước, số lượng, quy mô một cách định lượng. Đó là việc làm nhiều hơn, có nhiều hơn, lớn hơn trong cùng một dạng thức.
Đặc điểm của tăng trưởng
1. Có giới hạn vật lý và sinh học
Mọi hệ thống trong thế giới thực đều có giới hạn tăng trưởng. Một cái cây không thể phát triển cao vô tận, một công ty không thể tăng doanh thu vô hạn trong một thị trường hữu hạn, một người không thể làm việc 25 giờ mỗi ngày.
2. Tăng trưởng theo đường cong S
Ban đầu tăng chậm, sau đó tăng nhanh (pha mũ), rồi chậm dần và đạt đến giới hạn (cao nguyên). Đây là quy luật tự nhiên.
3. Tiêu tốn nguồn lực
Càng tăng trưởng nhiều, càng cần nhiều nguồn lực (thời gian, tiền bạc, năng lượng, nguyên liệu). Khi nguồn lực cạn kiệt, tăng trưởng dừng lại.
4. Thường là định lượng
Có thể đo đếm được: doanh thu tăng bao nhiêu %, số lượng khách hàng, số giờ làm việc, số lượng sản phẩm...
Ví dụ về tăng trưởng
Trong công việc:
Tăng số giờ làm việc từ 8 lên 12 giờ/ngày
Tăng số lượng dự án quản lý từ 2 lên 5 dự án
Tăng doanh thu từ 1 tỷ lên 5 tỷ/năm
Mở rộng công ty từ 10 người lên 50 người
Trong học tập:
Tăng số lượng sách đọc từ 10 cuốn/năm lên 50 cuốn/năm
Tăng số khoá học tham gia từ 1 lên 5 khoá/năm
Tăng thời gian học từ 1 giờ lên 3 giờ/ngày
Vấn đề của việc chỉ theo đuổi tăng trưởng:
Sớm muộn gì bạn cũng sẽ gặp giới hạn
Khi đạt giới hạn, bạn có thể cảm thấy “bế tắc” hoặc “thất bại”
Tăng trưởng không bền vững thường dẫn đến kiệt sức
Phát triển (Development): Không có giới hạn
Định nghĩa
Phát triển là sự thay đổi về chất - về năng lực, sự tinh vi, độ phức tạp, sự trưởng thành. Đó là việc trở nên tốt hơn, khôn ngoan hơn, hiệu quả hơn, thấu hiểu hơn.
Đặc điểm của phát triển
1. Không có giới hạn rõ ràng
Bạn luôn có thể trở nên khôn ngoan hơn, thấu hiểu hơn, tốt hơn. Sự phát triển về chất lượng tư duy, nhận thức, và năng lực có thể tiếp diễn suốt đời.
2. Không nhất thiết phải tăng về lượng
Bạn có thể làm ít việc hơn nhưng hiệu quả hơn. Bạn có thể có ít khách hàng hơn nhưng giá trị mỗi mối quan hệ sâu sắc hơn.
3. Tái cấu trúc và chuyển đổi
Phát triển thường liên quan đến việc tái tổ chức, suy nghĩ theo cách mới, nhìn vấn đề từ góc độ khác, nâng cấp hệ thống tư duy.
4. Thường là định tính
Khó đo lường chính xác nhưng có thể cảm nhận được: sự khôn ngoan, độ sâu sắc của hiểu biết, chất lượng mối quan hệ, sự trưởng thành về tư duy...
Ví dụ về phát triển
Trong công việc:
Từ “làm nhiều việc” → “làm đúng việc quan trọng”
Từ “quản lý chi tiết” → “trao quyền và phát triển đội ngũ”
Từ “bán nhiều sản phẩm” → “tạo ra giá trị thực sự cho khách hàng”
Từ “phản ứng với vấn đề” → “nhìn thấy mẫu hình và ngăn chặn vấn đề”
Trong học tập:
Từ “ghi nhớ kiến thức” → “hiểu nguyên lý và áp dụng sáng tạo”
Từ “học nhiều môn” → “thông thạo và liên kết kiến thức giữa các lĩnh vực”
Từ “đọc nhanh nhiều sách” → “đọc sâu và chiêm nghiệm ý nghĩa”
Trong phát triển bản thân:
Từ “cố gắng làm người khác hài lòng” → “hiểu rõ giá trị và ranh giới của bản thân”
Từ “né tránh xung đột” → “giao tiếp thẳng thắn và xây dựng”
Từ “chứng minh mình giỏi” → “học hỏi từ thất bại và phát triển liên tục”
Sức mạnh của phát triển:
Không bị giới hạn bởi nguồn lực vật chất
Tạo ra sự thay đổi bền vững
Càng phát triển, càng mở ra nhiều khả năng mới
Ứng dụng vào tư duy hệ thống và phát triển bản thân
Nguyên tắc 1: Cả tăng trưởng và phát triển đều quan trọng
Đừng nghĩ rằng một cái tốt và cái kia xấu. Chúng ta cần cả hai, nhưng ở các giai đoạn khác nhau.
Giai đoạn đầu: Thường cần tăng trưởng (làm nhiều, thử nghiệm, tích lũy kinh nghiệm)
Giai đoạn sau: Cần chuyển sang phát triển (tinh chỉnh, sâu sắc, hiệu quả, chất lượng)
Nguyên tắc 2: Khi gặp giới hạn tăng trưởng, hãy chuyển sang phát triển
Đây chính là điểm kết nối với mẫu hình “Giới Hạn của Thành Công”. Khi bạn không thể tăng trưởng thêm nữa (không thể làm việc nhiều giờ hơn, không thể nhận thêm dự án), đó là lúc cần chuyển sang phát triển.
Nguyên tắc 3: Phát triển mở ra khả năng tăng trưởng mới
Đây là điều kỳ diệu: Khi bạn phát triển lên một cấp độ mới, bạn lại có thể tăng trưởng ở cấp độ đó.
Ví dụ: Một chuyên viên sales khi phát triển EQ và kỹ năng giao tiếp tốt hơn (phát triển), họ có thể tiếp cận phân khúc khách hàng lớn hơn, ký được hợp đồng giá trị cao hơn (tăng trưởng mới).
Một kế toán khi phát triển kỹ năng xây dựng hệ thống (phát triển), họ có thể quản lý nhiều quỹ hơn với cùng lượng thời gian (tăng trưởng mới).
Câu hỏi tự vấn để phân biệt
Khi bạn đặt mục tiêu, hãy tự hỏi:
“Tôi đang muốn tăng lượng hay nâng cao chất?”
“Mục tiêu này có giới hạn rõ ràng không? Nếu có, giới hạn đó là gì?”
“Khi đạt được mục tiêu này, tôi sẽ ‘có nhiều hơn’ hay ‘trở thành người tốt hơn’?”
“Mục tiêu này bền vững trong dài hạn không?”
“Nếu tôi đạt mục tiêu này mà không thay đổi về chất, điều gì sẽ xảy ra?”
Kết luận
Trong hành trình phát triển bản thân và sự nghiệp, điều quan trọng là nhận ra:
Tăng trưởng sẽ luôn gặp giới hạn. Đó là quy luật tự nhiên, không thể tránh khỏi. Nhưng phát triển không có giới hạn - bạn luôn có thể học cách suy nghĩ sâu sắc hơn, hiểu biết rõ ràng hơn, hành động khôn ngoan hơn.
Khi gặp giới hạn của tăng trưởng, đừng thất vọng hay cố gắng đột phá bằng sức. Thay vào đó, hãy nhìn đó như một lời mời gọi để phát triển - nâng cấp năng lực, thay đổi góc nhìn, tái cấu trúc hệ thống.
Đó chính là cách để vượt qua “Giới Hạn của Thành Công” một cách bền vững và ý nghĩa.